Şema Modları Nedir?

Şema Terapi, Jeffrey Young tarafından geliştirilen ve bilişsel terapi ile bağ kurarak derin duygusal yapılara odaklanan bir terapi modelidir. Bu modelin merkezinde "şema modları" kavramı yer alır. Şema modları, bireyin belirli duygusal durumlara veya stresli olaylara karşı geliştirdiği, anlık olarak devreye giren içsel durumlar veya kişilik parçalarıdır.

Şema modlarını anlamak, bireyin duygu, düşünce ve davranış kalıplarını fark etmesine ve dönüştürmesine yardımcı olur. Özellikle kişilik bozuklukları, kronik ilişki sorunları ve yoğun duygu regülasyon problemleri yaşayan bireylerle çalışırken etkili bir yaklaşımdır.

Şema modları, bireyin çocukluk yaşantılarında edindiği temel duygusal şemaların tetiklenmesiyle ortaya çıkan "aktif şema durumlarıdır". Bir mod, belirli bir anda bireyin nasıl hissettiğini, düşündüğünü ve davrandığını belirler.

Modlar, bir anlamda "kişilik alt parçaları" gibi işlev görür. Kimi zaman bir çocuk gibi savunmasız hissederken, kimi zaman içimizdeki eleştirel bir ebeveynle özdeşleşebiliriz. Şema modları, tam da bu içsel geçişleri açıklar.

Şema Modları Nasıl Gelişir?

Şema modlarının kökeni, bireyin çocukluk dönemindeki bakım verenlerle kurduğu ilişkiler ve yaşadığı duygusal deneyimlere dayanır. İhmal, reddedilme, aşırı eleştirilme ya da travmatik olaylar gibi olumsuz yaşantılar, bireyin duygusal ihtiyaçlarının karşılanmamasına yol açar.

Bu durum, erken dönemde "şemaların" oluşmasına ve bu şemaların ilerleyen yaşlarda "mod" adı verilen daha esnek, geçici ama yoğun duygusal durumlara dönüşmesine neden olur.

Şema Modları Türleri ve Özellikleri

1. Çocuk Modları

Çocuk modları, bireyin çocukluk döneminde karşılanmamış duygusal ihtiyaçlarından türeyen duygusal durumları temsil eder.

2. Ebeveyn Modları

Bu modlar, bireyin içselleştirdiği ebeveyn veya otorite figürlerinin eleştirel ve cezalandırıcı sesini temsil eder.

3. Uyum Sağlayıcı ve Başa Çıkma Modları

Bireyin çocukken baş edemediği duygusal sıkıntılara karşı geliştirdiği savunma ve başa çıkma stratejileridir.

4. Sağlıklı Yetişkin Modu

Bireyin duygusal ihtiyaçlarını sağlıklı bir şekilde karşılayabildiği, içsel dengeyi ve öz-şefkati temsil eden moddur.

En Sık Görülen Şema Modları ve Detaylı Açıklamaları

Yaralı Çocuk Modu

Kendini yalnız, terk edilmiş, sevilmeyen, yetersiz veya kırılgan hisseden içsel çocuk parçasını temsil eder. Bu modda kişi genellikle umutsuzluk, değersizlik ve çaresizlik yaşar.

Kızgın Çocuk Modu

İçsel çocuk öfke ve hayal kırıklığını yoğun bir şekilde yaşar. Sık sık patlayıcı tepkiler verir, çevresine karşı agresif veya asi olabilir.

İtaatkar Çocuk Modu

Çatışmadan kaçınmak için pasif, boyun eğici veya aşırı uyumlu davranır. Kendi ihtiyaç ve isteklerini bastırarak başkalarını memnun etmeye çalışır.

Eleştirel Ebeveyn Modu

Bireyin içselleştirdiği cezalandırıcı ve küçümseyici ebeveyn sesini yansıtır. Sürekli eleştiren, utandıran veya küçümseyen bir iç sesle kendini gösterir.

Cezalandırıcı Ebeveyn Modu

Bireyin kendini "kötü biri" olarak görmesine ve hataları için kendini cezalandırmasına yol açar. Yoğun suçluluk ve utanç duyguları tetiklenir.

Uzaklaştırıcı Koruyucu Mod

Kişi duygusal acıdan kaçmak için kendini duygusal olarak geri çeker. Soğuk, kopuk veya ilgisiz davranır.

Aşırı Telafi Edici Mod

Birey, karşılaştığı olumsuz duyguları aşırı kontrolcü, mükemmeliyetçi veya üstünlük taslayan davranışlarla bastırmaya çalışır.

Donuk Mod

Yoğun duygusal durumlarda bireyin duygu regülasyonu yapamayarak hissizleşmesi ve içe kapanmasıyla karakterizedir.

Sağlıklı Yetişkin Modu

İçsel şefkat, öz-anlayış ve dengeyi temsil eder. Yaralı çocuk moduna bakım verir, ebeveyn modlarını sınırlar ve bireyin ihtiyaçlarını dengeli şekilde karşılar.

Şema Modlarının Terapötik Çalışma Alanları

Duygu Regülasyonu Sorunları

Şema modları, özellikle duygu regülasyonunda zorlanan bireylerde (örn. borderline kişilik bozukluğu) yoğun şekilde çalışılır.

İlişki Problemleri

İlişkilerde "yaralı çocuk" veya "itaatkar çocuk" modları sıkça tetiklenir ve bireyin sağlıksız ilişki kalıpları sürdürmesine neden olabilir.

Kişilik Bozuklukları

Özellikle borderline, narsistik ve obsesif kompulsif kişilik bozukluklarında şema modlarının etkisi büyüktür.

Travma Sonrası Etkiler

Çocukluk döneminde yaşanan travmalarla bağlantılı olarak bazı modlar (örneğin cezalandırıcı ebeveyn) daha yoğun aktive olur.

Terapide Şema Modları ile Nasıl Çalışılır?

1. Modların Tanımlanması

Terapist, danışanın hangi modları daha sık kullandığını ve bu modların hangi tetikleyicilerle devreye girdiğini belirler.

2. Modlar Arası Geçişi Fark Etmek

Danışan, seans içinde veya günlük yaşamında bir moddan diğerine nasıl geçtiğini gözlemlemeyi öğrenir.

3. Mod Değiştirme Çalışmaları

Hedef, zararlı modları yumuşatmak ve sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmektir.

4. Terapötik Teknikler

İmgeleme: Yaralı çocuk moduyla empatik bağ kurma.
Boş Sandalye Tekniği: Ebeveyn modlarına karşı sağlıklı yetişkin modunun savunma geliştirmesi.
Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Eleştirel ebeveyn modunun olumsuz inançlarını sorgulama.

Vaka Örneği: Şema Modları Üzerinden Bir Terapi Süreci

Danışan Profili

32 yaşında, borderline özellikler gösteren bir danışan.
Sık sık "yaralı çocuk" ve "kızgın çocuk" modlarına geçiş yapıyor.
İlişkilerde aşırı bağımlı ve terk edilme korkusu yüksek.

Terapötik Müdahale

İlk aşamada mod haritası çıkarıldı.
Yaralı çocuk moduna şefkatli yaklaşım ve duygusal regülasyon becerileri çalışıldı.
Eleştirel ebeveyn moduna karşı sağlıklı yetişkin modu güçlendirildi.
Modlar arası geçiş farkındalığı artırılarak duygusal stabilizasyon sağlandı.

Şema Modları Çalışmasının Kazandırdığı Beceriler

Öz-Şefkat ve Öz-Farkındalık

Danışan, modlar aracılığıyla kendine zarar veren iç sesleri tanır ve onlara karşı sağlıklı bir bakış açısı geliştirir.

Duygusal Esneklik

Kişi, duygusal olarak sıkıştığı anlarda modunu değiştirme ve sağlıklı yetişkin moduna geçiş yapma becerisi kazanır.

İlişkisel Farkındalık

Özellikle yakın ilişkilerde tetiklenen çocuk modları fark edilir ve daha sağlıklı iletişim becerileri geliştirilir.

Sağlıklı Yetişkin Modunu Güçlendirme

Danışan, sağlıklı yetişkin moduyla içsel şefkat ve dengeyi kurarak, hayatını daha bilinçli ve dengeli bir şekilde yönetir.

Sonuç: Şema Modlarının Psikoterapideki Gücü

Şema modları, bireyin içsel dünyasındaki çatışmaları ve duygusal geçişleri anlamada etkili bir çerçeve sunar. Terapide bu modlarla çalışmak, danışanın yalnızca semptomlarını değil, duygusal köklerini ve baş etme tarzlarını da dönüştürmesine imkân tanır.

Birey, modlar sayesinde hem içsel parçalarını daha iyi tanır hem de sağlıklı yetişkin modunu geliştirerek duygusal dengeye ulaşır. Özellikle kişilik bozuklukları ve uzun süreli ilişki problemlerinde şema modları terapötik sürecin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu yazı bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Şema modları ve kişilik yapılanmaları üzerine profesyonel bir destek almak için bir uzmana başvurmanız önerilir.

İletişime Geçin!

Gayrettepe Şişli'de bulunan ofisimize Beşiktaş, Nişantaşı, Bomonti, Etiler, Sarıyer, Maslak, Levent gibi semtlerden kolaylıkla ulaşabilirsiniz. Metro/metrobüs çıkışında bulunan ofisimiz İstanbul Avrupa yakasında merkezi bir konumda olup otopark imkanı da vardır.

E-posta: info@umapsikoloji.com

Telefon: +90 530 403 05 90 (Whasapp için Tıklayın!)

Faydalı paylaşımlarımız için bizi takip edin!

Instagram: https://www.instagram.com/umapsikoloji/

Şema Modları Nedir? Kapsamlı Bir Rehber